Long COVID

Ano ang Ibig Sabihin ng Long COVID?

Ang Long COVID (Matagalang COVID) ay puwedeng mangyari pagkatapos magkasakit ng COVID-19 ng isang tao. Isa itong chronic o pangmatagalang sakit, na ang ibig sabihin ay tumatagal ito sa loob ng mahabang panahon, at/o puwede itong magpabalik-balik sa pagdaan ng panahon. Tinatawag ito kung minsan na “post-COVID syndrome (kalipunan ng sintomas pagkatapos ng COVID)”, “post–COVID-19 condition (PCC, kondisyon pagkatapos ng COVID-19)”, o “long-haul COVID (tumatagal na COVID)”.

Ang Long COVID ay isang matinding alalahanin sa kalusugan ng publiko na nakaapekto sa milyon-milyong nakatatanda at nakababata sa U.S. Ang mga sintomas ay puwedeng banayad lang o kaya naman ay malubha, at tumatagal nang hindi iikli sa tatlong buwan. Sa ilang sitwasyon, puwedeng magdulot ng kapansanan ang Long COVID.

Marami ang hindi pa natutuklasan tungkol sa Long COVID dahil bagong kondisyon lang ito. Ang SARS-CoV-2 virus na nagdudulot ng COVID-19 ay unang natuklasan noong 2019. Patuloy na nadaragdagan ang ating kaalaman habang nagpapatuloy ang pananaliksik.

Mga Sintomas ng Long COVID

Ang mga sintomas ng Long COVID ay puwedeng tumagal sa loob ng maraming buwan o taon pagkatapos mahawahan ng COVID-19. Puwedeng iba-iba ang mga sintomas ng bawat tao, at maaaring mahirap na matukoy o ma-diagnose ang mga ito.

Ayon sa Centers for Disease Control and Prevention (CDC, Mga Sentro para sa Pagkontrol at Pag-iwas sa Sakit), mahigit 200 ang sintomas ng Long COVID. Maaaring lumala ang mga sintomas pagkatapos ng matinding pisikal o mental na gawain. Kasama sa mga pinakakaraniwang sintomas ang:

  • Pagkapagod na nakaaabala sa pang-araw-araw na buhay
  • Hindi magandang pakiramdam sa pangkalahatan (sa paraang maaaring mahirap na ilarawan) pagkatapos ng matinding pisikal o mental na gawain
  • Problema sa pag-iisip o pagtuon, na tinatawag ding “brain fog”
  • Lagnat
  • Problema sa paghinga
  • Pag-ubo
  • Paninikip ng dibdib
  • Mabilis na pagtibok ng puso (palpitasyon ng puso)
  • Pagbabago ng pang-amoy at/o panlasa
  • Pananakit ng ulo
  • Mga problema sa pagtulog
  • Pagkabalisa o depresyon
  • Pagkahilo kapag tumatayo
  • Pananakit ng kasukasuan o kalamnan
  • Pakiramdam na parang tinutusok ng karayom
  • Pananakit ng tiyan
  • Pagtatae
  • Pagtitibi
  • Pamamantal
  • Pagbabago ng cycle ng regla

Sino ang puwedeng magkasakit ng Long COVID?

Ayon sa pananaliksik na inilathala noong Hunyo 2024, tinataya na 6.4% ng mga nakatatanda sa Washington ang dumanas ng Long COVID mula noong Oktubre 2023, kung saan 117,000 ang tinatayang nagkaroon ng malalaking limitasyon sa kanilang mga aktibidad. Napag-alaman din sa pananaliksik na ito na pinakamataas ang mga antas ng Long COVID sa gitna at silangang Washington sa ngayon. Ang porsiyento ng mga nakatatanda sa Washington na may Long COVID ay karaniwang tinatantiya ng Household Pulse Survey (Survey sa Pulso ng Sambahayan).

Ipinahahayag ng CDC na kasama sa mga taong mas posibleng magkaroon ng Long COVID ang:

  • Mga babae.
  • Mga nakatatanda.
  • Mga taong may umiiral nang kondisyon sa kalusugan.
  • Mga taong Hispanic at Latino.
  • Mga taong may malubhang sakit o naospital dahil sa COVID-19.
  • Mga taong hindi nabakunahan laban sa COVID-19.

Ang mga taong dumaranas ng hindi patas na sistemang pangkalusugan ay puwedeng mas nanganganib na magkaroon ng mga negatibong epekto sa kalusugan mula sa Long COVID. Nangyayari ang health inequity o hindi patas na sistemang pangkalusugan kapag iba ang mga epekto sa kalusugan ng isang grupo ng mga tao dahil sa mga bagay na sistemiko (nakaaapekto sa buong sistema), hindi naiiwasan, at hindi makatarungan.

Ayon sa Office of the Assistant Secretary of Health (OASH, Tanggapan ng Katuwang na Kalihim ng Kalusugan), ang mga grupong mas kaunti ang akses sa pangangalagang pangkalusugan o dumaranas ng stigma (kahihiyan o guilt) mula sa sistema ng pangangalagang pangkalusugan ay maaaring mas hindi posibleng ma-diagnose ng Long COVID.

Puwede ka pang magbasa tungkol sa kung paano tinutugunan ng OASH ang mga pagkakaiba-iba sa Long COVID dito.

Pag-iwas sa Long COVID

Maiiwasan mo ang Long COVID kung hindi ka mahahawahan ng COVID-19. Ang pananatiling updated sa pagpapabakuna sa COVID-19 ang iyong pinakamabisang depensa laban sa COVID-19.

Ang mga nabakunahang taong mahahawahan pa rin ng COVID-19 ay mas hindi posibleng magkasakit ng Long COVID kaysa sa mga taong hindi pa nababakunahan.

Pag-diagnose sa Long COVID

Posibleng mahirap na i-diagnose ang long COVID. Posibleng mahirap para sa mga pasyente na ipaliwanag ang mga sintomas. Walang pagsusuri sa laboratoryo o pag-aaral gamit ang koleksiyon ng imahe para makagawa ng diagnosis. Maaaring normal lang ang makitang resulta sa mga medikal na pagsusuri kahit may long COVID ang isang pasyente.

Ang mga taong nag-ulat ng mga sintomas ng long COVID ay hindi nagpakita ng mga sintomas ng COVID-19 at hindi nasuri para sa COVID-19 noong una silang nagkasakit. Dahil dito, mahirap na kumpirmahin kung nagkaroon sila ng COVID-19 at maaari itong makapigil o makaantala sa pag-diagnose ng long COVID. Mahalaga na magpasuri para sa COVID-19 kapag nagkasakit ka sa unang pagkakataon upang makatulong ito sa iyong diagnosis para sa long COVID sa kalaunan.

Kasama sa iba pang pamamaraang magagawa mo upang maiwasang mahawahan ng COVID-19 ang pagsuot ng mask, pagsasaayos sa pagdaloy at pagsala ng hangin, madalas na paghuhugas ng mga kamay gamit ang sabon at tubig, madalas na paglilinis sa mga lantad na bahaging nahahawakan, pisikal na pagdistansiya, at pagpapasuri.

Kung mayroon kang COVID-19, protektahan ang iba pa mula sa COVID-19 sa pamamagitan ng pagsunod sa mga alituntuning ito.

Protektahan ang sarili mula sa Long COVID: Magpabakuna (English) (PDF)

Alamin ang tungkol sa pagpapabakuna para sa COVID-19

Pag-diagnose sa Long COVID

Puwedeng mahirap i-diagnose ang Long COVID. Puwedeng mahirap maunawaan ang ilang sintomas. Walang kasalukuyang pagsusuri sa laboratoryo o pag-aaral sa imaging upang makapag-diagnose ng Long COVID. Puwedeng normal lang ang ipakitang resulta sa mga pagsusuring medikal kung mayroong Long COVID ang isang pasyente. Puwedeng katulad ng sa iba pang chronic o pangmatagalang kondisyon ang mga sintomas o katangian ng Long COVID.

Ang ilang taong nag-uulat ng mga sintomas ng Long COVID ay hindi nagpakita ng mga sintomas ng COVID-19. Hindi sila nagpasuri para sa COVID-19 noong una silang nagkasakit. Dahil dito, mahirap na kumpirmahin kung nagkaroon sila ng COVID-19 at maaari itong makasagabal sa diagnosis. Puwedeng makatulong kung magpapasuri para sa COVID-19 sa unang beses na sumama ang iyong pakiramdam upang mapadali nito ang pag-diagnose sa iyo ng Long COVID sa ibang pagkakataon, kung kailangan.

Checklist ng Appointment sa Pangangalagang Pangkalusugan para sa Long COVID (CDC) (English)

Bago at Umiiral nang Kondisyon sa Kalusugan

Maraming sistema ng organ ang puwedeng maapektuhan ng Long COVID. Puwedeng makitaan ang mga pasyente ng isa o higit pang kondisyong nada-diagnose, gaya ng: mga kondisyon sa autoimmune at myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome (ME/CFS) (English). 

Ibig sabihin, ang mga taong nagkaroon na ng COVID-19 ay maaaring dumanas ng mga bagong alalahanin sa kalusugan, gaya ng diyabetes o kondisyon sa puso. Ang umiiral nang kondisyon sa kalusugan gaya ng diyabetes at sakit sa puso ay puwede ring lumala pagkatapos mahawahan ng COVID-19.

Pamumuhay nang may Long COVID

Marami ang hindi pa natutuklasan tungkol sa kung paano i-diagnose at gamutin ang Long COVID. Puwedeng nakalilito ang pagkakaroon ng Long COVID o pagsuporta sa isang taong may Long COVID. Puwedeng iba-iba ang ipakitang sintomas ng Long COVID sa bawat tao. Maaaring madali lang na mapangasiwaan ang mga sintomas para sa ilan habang maaari naman itong magdulot ng kapansanan sa iba pa.

Tandaang hindi ka nag-iisa. Ayon sa Centers for Disease Control and Prevention (CDC), humigit-kumulang 1 sa 4 na nakatatandang may Long COVID ang nag-uulat na nalilimitahan nito ang kanilang mga pang-araw-araw na aktibidad. Puwedeng makatulong ang pagsali sa isang support group o grupong nagbibigay-suporta upang maibsan ang pakiramdam ng pag-iisa.

Alamin pa:

Humiling ng mga akomodasyon. Ang akomodasyon ay isang pagbabagong ginagawa para sa isang tao o isang bagay. Dahil sa mga sintomas, maaaring mahirap o imposible para sa mga tao na gawin ang mga bagay na nagagawa nila dati bago sila nagkasakit. Puwedeng mahirap mapangasiwaan ang mga gawain sa trabaho o paaralan. Maaaring may responsibilidad ang mga employer at paaralan sa paggawa ng mga makatwirang akomodasyon para sa iyong mga sintomas.  

Tingnan ang 'Long COVID at mga Karapatan Kaugnay ng Kapansanan' sa ibaba.

Alamin pa:

Tipirin ang iyong enerhiya. Ang isang karaniwang sintomas ay ang pakiramdam na palaging pagod, lalo na pagkatapos ng matinding mental o pisikal na gawain. Tandaan tipirin ang iyong enerhiya at dalasan ang pahinga sa kabuoan ng araw.

Alamin pa ang tungkol sa 4 P’s ng pagtitipid sa iyong enerhiya kaugnay ng Long COVID dito: 120-066 - Long-COVID "4 P's" poster - 8.5x11 - Hunyo 2023 (wa.gov) (English)

Long COVID at mga Karapatan kaugnay ng Kapansanan

Ang Long COVID ay puwedeng magdulot ng problema sa pangangatawan at pag-iisip. Puwedeng kapansanan ito sa ilalim ng Americans with Disabilities Act (ADA, Batas para sa mga Amerikanong may mga Kapansanan). Ang mga taong may Long COVID ay puwedeng legal na pinoprotektahan laban sa diskriminasyon kaugnay ng kapansanan. Maaaring karapat-dapat silang makatanggap ng mga makatwirang akomodasyon mula sa mga negosyo, estado, at lokal na pamahalaan.

Patnubay sa “Long COVID” bilang Kapansanan sa Ilalim ng ADA (English)

Long COVID at Pagbubuntis

Ang mga taong buntis o nagbuntis kamakailan ay mas posibleng magkasakit nang malubha dahil sa COVID-19. Maaaring magdulot ang COVID-19 ng mga komplikasyong nakaaapekto sa pagbubuntis at sa nabubuong sanggol. Ligtas at inirerekomenda ang pagpapabakuna laban sa COVID-19 para sa mga taong buntis o nagpapasuso.

Puwedeng magkasakit ng Long COVID ang mga taong buntis. Isinasagawa pa ang mga pag-aaral tungkol sa mga epekto ng Long COVID habang buntis at pagkatapos magbuntis.

Long COVID at Kabataan

Maaari ding magkasakit ng long COVID ang kabataan. Ang kabataang madalas na pagod o nagkakaproblema sa pagtuon ay maaaring nahihirapang makibahagi sa paaralan at sa iba pang mga aktibidad. Maaaring hindi mailarawan nang mabuti ng maliliit na bata ang kanilang mga sintomas.

Ang mga batang may Long COVID ay maaaring kwalipikado para sa espesyal na edukasyon, mga proteksiyon o kaugnay na serbisyo sa ilalim ng dalawang Pederal na batas (English).

Ang pagpapabakuna ng kabataan laban sa COVID-19 ang pinakamabisang paraan upang maiwasan ang Long COVID sa kabataan. Alamin pa ang tungkol sa mga bakuna laban sa COVID-19 dito. 

Mga Mapagkukunan ng Tulong para sa Komunidad

Mga Mapagkukunan ng Tulong para sa mga Doktor at Kalusugan ng Publiko

Mga Mapagkukunan ng Tulong para sa mga Kapanig